De GeWa in Nederland
Veel van de ontwikkelingen, verhalen en anekdotes over de Gestichtswacht (GeWa) heb ik
beschreven in mijn Trilogie over Veenhuizen. Ditmaal ga ik wat dieper in op de achtergronden en taken van de Gestichtswacht in de jaren 1942-1984. In 1942 draagt de Marechaussee de bewaking van de inrichtingen in Nederland over aan de Gestichtswacht. Het is volop oorlog in Nederland en de opleiding hiervoor vindt vanaf dan plaats in Veenhuizen.
Korte Lijnen, snelle inzet
Het Korps Gestichtswacht, zoals het wordt genoemd, voert vanaf 1942 beveiligingstaken uit in en om de gevangenissen, ziekenhuizen en de Rijksasielen voor Psychopaten in heel Nederland.
Het Korps wordt rechtstreeks aangestuurd door Justitie. Dat betekent korte lijnen, zodat het snel ingezet kan worden bij onregelmatigheden in- en buiten de inrichtingen.
Zodra een gevangene uit de inrichting ontsnapt, wordt de Gestichtswacht gealarmeerd om de
voortvluchtige op te sporen en terug te brengen naar de inrichting. Bij een oproer of opstand in de
inrichting wordt de GeWa diverse malen ingezet en ook bij het gedetineerden transport is de GeWa verantwoordelijk voor het vervoer door heel Nederland.
Bewapening en geheimhoudingsplicht
Veenhuizen is afgesloten van de buitenwereld en er heerst zwijgplicht. Verhalen en anekdotes blijven onder de pet. Dat geldt ook voor de Gestichtswachters (GeWa’s). Hun werk is niet zonder gevaar. Voor de
begeleiding van o.a. zware criminelen is het noodzakelijk dat de GeWa goed bewapend is. Daartoe krijgen ze na de opleiding de beschikking over een karabijn, een pistool, een knevelketting en
een wapenstok. Bij bepaalde crisissituaties en in geval van nood moeten ze daar gebruik van maken. Zo is het vaak gebeurd, dat een GeWa gericht schoot op een deserteur die er na een
waarschuwingsschot vandoor ging.
GeWa ontbonden
Voor veel van de op dat moment dienstdoende GeWa’s zal het een teleurstelling zijn geweest dat op 1 februari 1984 het Korps Gestichtswacht wordt ontbonden. Niet dat de meeste medewerkers nu gelijk aan de kant worden gezet, integendeel. Nu de beveiliging in en rond de gevangenissen wordt overgedragen aan de (BEWA), kunnen verschillende GeWa’s hun taak inruilen voor een binnendienstfunctie als Bewaarder. Aan het GeWa-tijdperk is daarmee een einde gekomen, maar de herinneringen aan deze 42 jaar van zijn bestaan leven voort in de degenen die dit spannende beroep hebben uitgeoefend. Wat overblijft zijn de verhalen en anekdotes, waarvan vele nu blijvend zijn bewaard ….
(Zoals op bajesverhalen.nl en bajesverhalen.nl/shop en in de Trilogie Veenhuizen).
Tijd voor De Reünie
Vanaf de dag van de oprichting van het Korps op 1 juli 1942 tot en met de dag van de opheffing op 1 februari 1984, zijn er 3086 GeWa’s en 179 bewakingsemployés werkzaam geweest bij het Korps.
Lees hierover meer op gestichtswacht.nl : Standplaats: Rode Pannen Veenhuizen.
Veenhuizen viert dit jaar zijn 200 jarig bestaan als Kolonie van Weldadigheid en is Werelderfgoed
van UNESCO geworden. Daarmee wordt het tijd voor een reünie van de Gestichtswacht die op 17 november 2023 zal plaatsvinden in Het Nationaal Gevangenismuseum in Veenhuizen.
Ingezonden door: Clemens van den Brink